8-10. ปฐมกุกฺกุฏารามสุตฺตาทิวณฺณนา

[18-20] อฏฺฐเม อุมฺมงฺโคติ ปญฺญาอุมฺมงฺโค, ปญฺญาวีมํสนํ, ปญฺญาคเวสนนฺติ อตฺโถฯ เอวญฺหิ ตฺวํ อาวุโสติ อิทํ ตสฺส ปุจฺฉาปติฏฺฐาปนตฺถาย อาหฯ นวมทสมานิ อุตฺตานตฺถาเมวาติฯ

วิหารวคฺโค ทุติโยฯ

3. มิจฺฉตฺตวคฺควณฺณนา

[21-30] ตติยวคฺคสฺส ปฐเม มิจฺฉตฺตนฺติ มิจฺฉาสภาวํฯ สมฺมตฺตนฺติ สมฺมาสภาวํฯ มิจฺฉาปฏิปตฺตาธิกรณเหตูติ มิจฺฉาปฏิปตฺติกรณเหตุฯ ยสฺมา มิจฺฉาปฏิปตฺติํ กโรติ, ตสฺมาติ อตฺโถฯ นาราธโกติ น สมฺปาทโกฯ ญายํ ธมฺมนฺติ อริยมคฺคธมฺมํฯ มิจฺฉาญาณีติ มิจฺฉาวิญฺญาโณ มิจฺฉาปจฺจเวกฺขโณฯ มิจฺฉาวิมุตฺตีติ อยาถาววิมุตฺติ, อนิยฺยานิกวิมุตฺติฯ อิเมสุ ตติยาทีสุ จตูสุ สุตฺเตสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํ, ปจฺฉิเมสุ ปเนตฺถ ทฺวีสุ ปุคฺคโล ปุจฺฉิโต ธมฺโม วิภตฺโต, เอวํ ธมฺเมน ปุคฺคโล ทสฺสิโตติฯ สุปฺปวตฺติโยติ สุปฺปวตฺตนิโยฯ ยถา อิจฺฉิติจฺฉิตํ ทิสํ ปวตฺเตนฺโต ธาวติ, เอวํ ปวตฺเตตุํ สกฺกา โหตีติ อตฺโถฯ สอุปนิสํ สปริกฺขารนฺติ สปฺปจฺจยํ สปริวารํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

มิจฺฉตฺตวคฺโค ตติโยฯ

4. ปฏิปตฺติวคฺควณฺณนา

[31-40] จตุตฺเถ มิจฺฉาปฏิปตฺตินฺติ อยาถาวปฏิปตฺติํฯ มิจฺฉาปฏิปนฺนนฺติ อยาถาวปฏิปนฺนํฯ อิติ เอกํ สุตฺตํ ธมฺมวเสน กถิตํ, เอกํ ปุคฺคลวเสนฯ อปารา ปารนฺติ วฏฺฏโต นิพฺพานํฯ ปารคามิโนติ เอตฺถ เยปิ ปารงฺคตา, เยปิ คจฺฉนฺติ, เยปิ คมิสฺสนฺติ, สพฺเพ ปารคามิโนตฺเวว เวทิตพฺพาฯ

ตีรเมวานุธาวตีติ วฏฺฏเมว อนุธาวติ, วฏฺเฏ วิจรติฯ กณฺหนฺติ อกุสลธมฺมํฯ สุกฺกนฺติ กุสลธมฺมํฯ โอกา อโนกนฺติ วฏฺฏโต นิพฺพานํฯ

อาคมฺมาติ อารพฺภ สนฺธาย ปฏิจฺจฯ ปริโยทเปยฺยาติ ปริสุทฺธํ กเรยฺยฯ จิตฺตกฺเลเสหีติ จิตฺตํ กิลิสฺสาเปนฺเตหิ นีวรเณหิฯ สมฺโพธิยงฺเคสูติ สตฺตสุ โพชฺฌงฺเคสุฯ

สามญฺญตฺถนฺติ นิพฺพานํฯ ตญฺหิ สามญฺเญน อุปคนฺตพฺพโต สามญฺญตฺโถติ วุจฺจติฯ พฺรหฺมญฺญนฺติ เสฏฺฐภาวํฯ พฺรหฺมญฺญตฺถนฺติ นิพฺพานํ พฺรหฺมญฺเญน อุปคนฺตพฺพโตฯ ยตฺถ ยตฺถ ปน เหฏฺฐา จ อิเมสุ จ ตีสุ สุตฺเตสุ ‘‘ราคกฺขโย’’ติ อาคตํ, ตตฺถ ตตฺถ อรหตฺตมฺปิ วฏฺฏติเยวาติ วทนฺติฯ

ปฏิปตฺติวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. อญฺญติตฺถิยเปยฺยาลวคฺควณฺณนา

[41-48] อญฺญติตฺถิยเปยฺยาเล อทฺธานปริญฺญตฺถนฺติ สํสารทฺธานํ นิพฺพานํ ปตฺวา ปริญฺญาตํ นาม โหติฯ ตสฺมา นิพฺพานํ ‘‘อทฺธานปริญฺญา’’ติ วุจฺจติ, ตทตฺถนฺติ อตฺโถฯ อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถนฺติ อปจฺจยปรินิพฺพานตฺถํฯ อิติ อิมสฺมิํ เปยฺยาเล วิชฺชาวิมุตฺติผเลน อรหตฺตํ กถิตํฯ ญาณทสฺสเนน ปจฺจเวกฺขณา, เสเสหิ นิพฺพานนฺติฯ

อญฺญติตฺถิยเปยฺยาลวคฺโคฯ

6. สูริยเปยฺยาลวคฺควณฺณนา

[49-62] สูริยเปยฺยาเล อรุณุคฺคํ วิย กลฺยาณมิตฺตตฺตา, กลฺยาณมิตฺตตาย ฐตฺวา นิพฺพตฺติโต สวิปสฺสนอริยมคฺโค สูริยปาตุภาโว วิยาติ เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ สีลสมฺปทาติ จตุปาริสุทฺธิสีลํฯ ฉนฺทสมฺปทาติ กุสลกตฺตุกมฺยตาฉนฺโทฯ อตฺตสมฺปทาติ สมฺปนฺนจิตฺตตาฯ ทิฏฺฐิสมฺปทาติ ญาณสมฺปตฺติฯ อปฺปมาทสมฺปทาติ การาปกอปฺปมาทสมฺปตฺติฯ โยนิโสมนสิการสมฺปทาติ อุปายมนสิการสมฺปตฺติฯ

ปุน กลฺยาณมิตฺตตาติอาทีนิ สมฺมาทิฏฺฐิอาทีนํ อญฺเญนปิ อากาเรน ภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตานิฯ สพฺพาเนว เจตานิ สุตฺตานิ ปาฏิเยกฺกํ ปุคฺคลชฺฌาสยวเสน วุตฺตานีติฯ

สูริยเปยฺยาลวคฺโคฯ

7. เอกธมฺมเปยฺยาลวคฺคาทิวณฺณนา

[63-138] เอกธมฺมเปยฺยาโลปิ คงฺคาเปยฺยาโลปิ ปาฏิเยกฺกํ ปุคฺคลชฺฌาสยวเสเนว ตถา ตถา วุตฺเต พุชฺฌนกานํ อชฺฌาสยวเสน กถิโตฯ

8. อปฺปมาทเปยฺยาลวคฺโค

1. ตถาคตสุตฺตวณฺณนา

[139] อปฺปมาทเปยฺยาเล เอวเมว โขติ เอตฺถ ยถา สพฺพสตฺตานํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อคฺโค, เอวํ สพฺเพสํ กุสลธมฺมานํ การาปกอปฺปมาโท อคฺโคติ ทฏฺฐพฺโพฯ นนุ เจส โลกิโยว, กุสลธมฺมา ปน โลกุตฺตราปิฯ อยญฺจ กามาวจโรว, กุสลธมฺมา ปน จตุภูมกาฯ กถเมส เตสํ อคฺโคติ? ปฏิลาภกฏฺเฐนฯ อปฺปมาเทน หิ เต ปฏิลพฺภนฺติ, ตสฺมา โส เตสํ อคฺโคฯ เตเนตํ วุตฺตํ สพฺเพ เต อปฺปมาทมูลกาติอาทิฯ

2. ปทสุตฺตวณฺณนา

[140] ชงฺคลานนฺติ ปถวีตลวาสีนํฯ ปาณานนฺติ สปาทกปาณานํ ฯ ปทชาตานีติ ปทานิฯ สโมธานํ คจฺฉนฺตีติ โอธานํ อุปกฺเขปํ คจฺฉนฺติฯ อคฺคมกฺขายตีติ เสฏฺฐํ อกฺขายติฯ ยทิทํ มหนฺตตฺเตนาติ มหนฺตภาเวน อคฺคมกฺขายติ, น คุณวเสนาติ อตฺโถฯ

3-10. กูฏสุตฺตาทิวณฺณนา

[141-148] วสฺสิกนฺติ สุมนปุปฺผํฯ อิมํ กิร สุตฺตํ สุตฺวา ภาติยมหาราชา วีมํสิตุกามตาย เอกสฺมิํ คพฺเภ จตุชาติคนฺเธหิ ปริภณฺฑํ กาเรตฺวา สุคนฺธานิ ปุปฺผานิ อาหราเปตฺวา เอกสฺส สมุคฺคสฺส มชฺเฌ สุมนปุปฺผมุฏฺฐิํ ฐเปตฺวา เสสานิ ตสฺส สมนฺตโต มุฏฺฐิมุฏฺฐิํ กตฺวา ฐเปตฺวา ทฺวารํ ปิธาย พหิ นิกฺขนฺโตฯ อถสฺส มุหุตฺตํ วีตินาเมตฺวา ทฺวารํ วิวริตฺวา ปวิสนฺตสฺส สพฺพปฐมํ สุมนปุปฺผคนฺโธ ฆานํ ปหริฯ โส มหาตลสฺมิํเยว มหาเจติยาภิมุโข นิปชฺชิตฺวา – ‘‘วสฺสิกํ เตสํ อคฺคนฺติ กเถนฺเตน สุกถิตํ สมฺมาสมฺพุทฺเธนา’’ติ เจติยํ วนฺทิฯ กุฏฺฏราชาโนติ ขุทฺทกราชาโนฯ ‘‘ขุทฺทราชาโน’’ติปิ ปาโฐฯ ตนฺตาวุตานนฺติ ตนฺเต อาวุตานํ, ตนฺตํ อาโรเปตฺวา วายิตานนฺติ อตฺโถฯ อิทญฺจ ปจฺจตฺเต สามิวจนํฯ ยานิ กานิจิ ตนฺตาวุตานิ วตฺถานีติ อยญฺเหตฺถ อตฺโถฯ อถ วา ตนฺตาวุตานํ วตฺถานํ ยานิ กานิจิ วตฺถานีติ เอวํ สาวเสสปาฐนเยนเปตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

อปฺปมาทวคฺโค อฏฺฐโมฯ

9. พลกรณียวคฺโค

1. พลสุตฺตวณฺณนา

[149] พลกรณียวคฺเค พลกรณียาติ อูรุพลพาหุพเลน กตฺตพฺพา ธาวนลงฺฆนตาปนวหนาทโย กมฺมนฺตาฯ สีเล ปติฏฺฐายาติ จตุปาริสุทฺธิสีเล ฐตฺวาฯ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคนฺติ สหวิปสฺสนํ อริยมคฺคํฯ

2. พีชสุตฺตวณฺณนา

[150] พีชคามภูตคามาติ เอตฺถ ปญฺจวิธมฺปิ พีชํ พีชคาโม นาม, ตเทว ปณฺณสมฺปนฺนํ นีลภาวโต ปฏฺฐาย ภูตคาโมติ เวทิตพฺพํฯ